badania operacyjne : analiza operacyjna
Banach Stefan (1892-1945) : Jeden z najwybitniejszych matematyków polskich i światowych XX wieku, był samoukiem, w 1924 roku został profesorem nadzwyczajnym, a w 1927 r. profesorem zwyczajnym i później dziekanem (1939-1941) wydziału matematyczno-przyrodniczego uniwersytetu we Lwowie. Należał do twórców tzw. lwowskiej szkoły matematycznej. W 1929 roku założył czasopismo matematyczne Studia Mathematica, był też
jednym z inicjatorów Monografii Matematycznych. Jest współtwórcą analizy funkcjonalnej, zajmował się ponadto teorią funkcji rzeczywistych. Monografia Theorie des operations lineaires (1931) była pierwszą na świecie książką traktującą ogólnie o przestrzeniach liniowometrycznych. Pozostawił również szereg podręczników. Zmarł na krótko przed zaplanowanym objęciem katedry na Uniwersytecie Jagielońskim.
Banachiewicz Tadeusz (1882-1954) : Matematyki i astronom polski, w latach 1919-1954 profesor Uniwersytetu Jagielońskiego i dyrektor Obserwatorium Krakowskiego, członek PAU (od 1922), w latach 1932-1939 wiceprezes Międzynarodowej Unii Astronomicznej, od 1951 roku członek PAN. Jest autorem ponad 230 prac naukowych z astronomii, geodezji,matematyki i astrofizyki. Założył czasopismo Acta Astronomica. Opracował
teorię specjalnego typu macierzy, nazwaną rachunkiem krakowianowym
Bartel Kazimierz (1882-1941) : Matematyk i polityk poslki, przedstawiciel kierunku liberalnego w obozie sanacji, od 1913 profesor Politechniki Lwowskiej. Zajmował się geometrią wykreślną, jest autorem podręczników : Geometria wykreślna, Perspektywa malarska, Rzuty cechowane. W 1941 roku zamordowany przez hitlerowców.
barycentr : środek ciężkości
baza triangulacji : Bok trójkąta sieci triangulacyjnej ,którego długość (wyznaczona precyzyjnymi pomiarami geodezyjnymi) oraz współrzędne wierzchołków (wyznaczone precyzyjnymi pomiarami astronomicznymi) służą do wyznaczenia pozostałych elementów sieci w oparciu o same tylko pomiary kątowe
Beltrami Eugenio (1835-1900) : Matematyk włoski, profesor uniwersytetu w Bolonii i Rzymie, zajmował się przeważnie geometrią m.in. geometrią różniczkową i nieeuklidesową, orz problemami fizyki matematycznej.
Bernoulli Daniel (1700-1782) : Matematyk i fizyk szwajcarski, syn Johanna, zajmował się również fizjologią i medycyną. Był profesorem fizjologii i mechaniki w Petersburgu, a potem w Bazylei. Jego prace poświęcone są przybliżonym metodom liczbowym rozwiązywania równań algebraicznych, równaniom różniczkowym zwyczajnym, zagadnieniom rachunku prawdopodobieństwa, który zastosował do statystycznych obliczeń zaludnienia. Podał
definicję liczby e. Rozwiązał problem struny drgającej, wyprowadził równanie ruchu stacjonarnego cieczy idealnej, zwane równaniem Bernoulliego
Bernoulli Jacob (1654-1705) : Matematyk szwajcarski, od 1687 roku profesor matematyki w Bazylei, był jednym z pierwszych ,którzy przyczynili się do rozwoju rachunku różniczkowego. Pierwszy wprowadził nazwę całka, współrzędne biegunowe; rozwiązał niezależnie od brata Johanna zagadnienie brachistochrony. Określił liczby zwane później liczbami Bernoulliego. Był jednym ze współtwórców rachunku prawdopodobieństwa i rachunku wariacyjnego,
wyprowadził tzw. prawo Bernoulliego. Zajmował się również mechaniką
Bernoulli Johann (1667-1748) : Młodszy brat Jacoba, od 1695 roku profesor matematyki na uniwersytecie w Groningen (Holandia), a od 1705 w Bazylei, honorowy członek Petersburskiej Akademii Nauk, dał pierwszy systematyczny wykład rachunku różniczkowego i całkowego. Zajmował się również liniami geodezyjnymi, sformułował i rozwiązał zagadnienie brachistochrony, zapoczątkowując w ten sposób rachunek wariacyjny, opracował pewne typy równań różniczkowych
Bertrand Joseph Louis Francois (1822-1900) : Matematyk francuski ,zajmował się teorią szeregów liczbowych, teorią grup. Sformułował dowiedziony później przez Czebyszewa tzw. postulat Bertranda: między liczbami n i 2n-2, przy n naturalnym większym od 3, istnieje co najmniej jedna liczba pierwsza. Posiada zasługi w dziedzinie metodyki nauczania matematyki w szkole średniej i wyższej.
Bessel Friedrich Wilhelm (1784-1846) : Astronom i matematyk niemiecki, sformułował tzw. równanie Bessela, występujące w wielu problemach technicznych i podał jego rozwiązanie za pomocą specjalnych funkcji zwanych funkcjami Bessela. W astronomii zajmował się pomiarami kształtu i wymiarów Ziemi oraz położenia gwiazd.
Bezout Etienne (1730-1783) : Matematyk francuski, członek Akademii Nauk W Paryżu, zajmował się algebrą. Opracował ogólne metody rozwiązywania układu równań algebraicznych dowolnego stopnia,podał twierdzenie dotyczące istnienia k1*k2 * ... * kn pierwiastków układu n równań stopni k1*k2 * ... * kn oraz metodę kolejnych eliminacji niewiadomych z tego układu
bezwzględna (absolutna) wartość liczby a (moduł) : Sama liczba a, gdy a jest większe lub równe 0, zaś - a gdy a < 0. Oznaczamy to przez |a|. Pojęcie to okazuje się bardzo przydatne w praktyce;jeżeli np. a nie jest równe b, to większa z tych liczb wyraża się wzorem 1/2(a+b+|a-b|), zaś mniejsza wzorem 1/2(a+b-|a-b|)
Bhaskara Acarya (1114-1185) : Matematyk i astronom hinduski, autor traktatu naukowego Siddhanta Siromani. Najpopularniejsza w Europie I część tego dzieła, zbiór zadań Lilavati (po polsku "czarująca"), była przez wiele lat na wschodzie wzorcowym dziełem o arytmetyce i miernictwie; część II Bidża Ganita jest poświęcona algebrze
Biernacki Mieczysław (1891-1959) : Matematyk polski, studiował w Paryżu i tam się doktoryzował. W latach 1929-1939 był profesorem uniwersytetu w Poznaniu, 1944-1959 w Lublinie. Napisał ponad 80 prac naukowych z rozmaitych działów geometrii i analizy matematycznej.
bilion : Nazwa liczby 1012. W USA i niektórych innych krajach bilion jest synonimem miliarda (109)
binormalna : Trójścian Freneta
biometria : Nauka z pogranicza matematyki stosowanej i biologii, powstałą na przełomie XIX i XX wieku, wskutek rozpowszechnienia metod statystyki matematycznej w antropologii,genetyce, mikrobiologii, ekologii,hodowli zwierząt itp naukach biologicznych . Początkowo traktowana wyłącznie jako nauka o pomiarach dokonywanych w obrębie populacji biologicznych, biometria przerodziła się w naukę o programowaniu eksperymentów biologicznych, których wyniki pomiarowe byłyby wystarczająco
reprezentatywne dla formułowania ścisłych hipotez antropologicznych, genetycznych itp. Przykładem metody biometrycznej jest zliczanie bakterii lub innych mikroorganizmów, metoda rozcieńczania hodowli itd.
bit : To samo co cyfra dwójkowa; w cybernetyce i teorii informacji oznacza także jednostkę ilości informacji. Jeżeli odebrany sygnał jest jednym z 2n możliwych różnych sygnałów, to sygnał ten zawiera n bitów informacji;np. każda cyfra dziesiątkowa zawiera log210 czyli w przybliżeniu 3.3 bitów informacji
błąd : Rozbieżność między wynikiem pomiaru (obliczeń) i rzeczywistością. Rozróżniamy błędy bezwzględne, równe wartości bezwzględnej różnicy dokładnej wartości x i otrzymanej x0, oraz błędy względne, równe stosunkowi błędu bezwzględnego do wartości bezwzględnej wartości dokładnej. Przez błąd względny rozumie się też niekiedy stosunek błędu bezwzględnego do bezwzględnej wartości przybliżenia x0.
Bogolubow Nikołaj (1908 - 1992) : Matematyk i fizyk teoretyk rosyjski. Większość prac poświecił metodom przybliżonym analizy matematycznej,zajmował się również teorią równań różniczkowych, statystyczną fizyką , rachunkiem wariacyjnym.
bok : wielokąt
Bolyai Janos (1802-1860) : Matematyk węgierski, w czasie studiów w Wojskowej Akademii Inżynieryjnej zaczął zajmować się postulatem o prostych równoległych, próbując go dowieść (geometria Łobaczewskiego). Pierwsze swoje opublikował w 1832 roku w dodatku do I tomu prac swojego ojca Farkasa Bolyai. Jest współtwórcą geometrii nieeuklidesowej, niezależnie od Łobaczewskiego.
Bolzano Bernard (1781-1848) : Matematyk i filozof czeski,profesor historii religii na uniwersytecie w Pradze. Zajmował się teorią mnogości i analizą matematyczną. Sformułował szereg pojęć i twierdzeń, przypisywanych Cauchemu,Weierstrassowi, Catorowi i in., dużo wcześniej, lecz praca jego "Nauka o funkcjach" została wydana dopiero w 1930 roku
Bombelli Rafael (druga poł. XVI w.) : Matematyk i inżynier włoski. W pracy "Algebra" (1572) pierwszy podał własności i najprostsze działania na liczbach zespolonych oraz ich zastosowanie do badania przypadku nieprzewidywalnego (casus irreducibilis) równania trzeciego stopnia.
Boole George (1815-1864) : Logik i matematyk angielski, autor prac z teorii przekształceń, rachunku prawdopodobieństwa, a przede wszystkim logiki. Najbardziej znanym osiągnięciem Boolea jest wprowadzenie do logiki metod matematycznych
Borel Emil (1871-1956) : Matematyk francuski,profesor uniwersytetu w Paryżu, od 1921 roku członek Akademii Nauk w Paryżu. Prace Borela zapoczątkowały kilka działów analizy matematycznej, zajmował się też fizyką matematyczną i rachunkiem prawdopodobieństwa.
Borsuk Karol (1905 - 1982) : Matematyk polski, od 1938 roku profesor Uniwersytetu Warszawskiego, od 1952 roku członek PAN, jeden z przedstawicieli warszawskiej szkoły topologicznej. Zajmował się geometrią i topologią, jego prace wywarły wpływ na rozwój topologi.
Bortkiewicz Władysław (1868-1931) : Statystyk, demograf i ekonomista niemiecki pochodzenia polskiego. Od 1901 roku był profesorem uniwersytetu w Berlinie, gdzie wykładał statystykę matematyczną, której był jednym z twórców. Podał prawo małych liczb. Zastosował statystykę matematyczną do badania promieniotwórczości. Zajmował się również statystyką ludności.
Bourbaki Nicolas : Fikcyjna postać matematyką, za którą kryje się grupa głównie francuskich wybitnych matematyków, reprezentująca nowoczesne kierunki rozwoju i określone poglądy matematyczne. Działalność ich polega głównie na wydawaniu od 1939 roku monografii poświęconych systematycznemu opracowaniu wszystkich działów matematyki, publikowaniu referatów, recenzji itd. Bourbaki występuje od 1930 roku
brachistochrona : Ta spośród wszystkich krzywych płaskich łączących dwa punkty stałe A i B nie leżące na jednym pionie, wzdłuż której punkt materialny poruszający się pod wpływem siły ciężkości przebędzie drogę AB w najkrótszym czasie. W przypadku gdy nie ma oporu środka, brachistochrona jest łukiem cykloidy. Zagadnienie to postawił Johann Bernoulli w 1696 roku. Zajmowało się nim wielu wybitnych matematyków. Jest ono jednym z pierwszych
zagadnień rachunku wariacyjnego.
Briggs Henry (1561-1631) : Matematyk angielski. Ułożył i opublikował (1617) pierwsze tablice wartości logarytmów przy podstawie 10 dla liczb od 1 do 1000. W 1624 wydał czternastocyfrowe tablice wartości logarytmów liczb od 1 do 20 000 i od 90 000 do 100 000. W wydanych pośmiertnie (1633) tablicach wartości logarytmów funkcji trygonometrycznych Briggs podzielił stopień na 100 minut a minutę na 100 sekund.
Brożek Jan (Broscius Joannes)(1585-1652) : Matematyk, astonom i pisarz polski, profesor Akademii Krakowskiej. Prowadził wykłady z astrologii,wymowy i teologii. W rozprawie matematycznej "Geodezja odległości bez przyrządów i miejsc nieco niejasne u Polibiusza, wyjaśnione przez Jana Brożka" rozwiązuje kilka zagadnień z dziedziny miernictwa terenowego. Rozprawę kończy dowodem ,że jeśli koło, kwadrat i trójkąt równoboczny mają ten sam obwód, to największe pole ma koło, a najmniejsze
trójkąt równoboczny. W pracy "Zagadnienia geometryczne, w którym pokazuje się na podstawie geometrii prawdziwą i właściwą przyczynę,dlaczego pszczoły budują plastry w kształcie komórek sześciokątnych" dowiódł ,że ta forma komórek pozwala na najmniejsze zużycie wosku przy danej objętości komórki. W 1620 wydał podręcznik "Arithmetica integrorum" (Arytmetyka liczba całkowitych) .gdzie omówione są cztery działania na liczbach całkowitych,zagadnienie liczb pierwszych i złożonych ,proporcje, postępy. W tym samym roku wyjechał
na studia medyczne do Padwy (Włochy). Po uzyskaniu stopnia doktora medycyny wrócił do Krakowa i poświęcił się pracy naukowej. Najwierniejszym dziełem Brożka jest jego "Apologia" (Obrona);występuje w niej przeciwko Piotrowi Ramusowi i innym w obronie Arystotelesa i Euklidesa. Praca ta świadczy o rozległej wiedzy matematycznej i o poważnych twórczych osiągnięciach uczonego
Brudzewski Wojciech (Wojciech z Brudzewa)(1445-1497) : Matematyk i astronom polski, profesor Akademii Krakowskiej, był prawdopodobnie nauczycielem Kopernika. Zestawił tablice, które służą do obliczania położeń ciał niebieskich.
bryła : figura trójwymiarowa
brzeg zbioru : Zbiór wszystkich jego punktów brzegowych. Brzeg zbioru może zawierać się w zbiorze lub nie, odpowiednio mamy wtedy zbiór domknięty lub zbiór otwarty. Np okrąg na płaszczyźnie jest brzegiem zbioru składającego się z punktów tarczy jego koła, które możemy rozpatrywać wraz z okręgiem (wówczas brzeg zbioru należy do zbioru) lub bez okręgu (wówczas brzeg zbioru nie należy do zbioru.)
Buniakowski Wiktor (1804-1889) : Matematyk rosyjski, od 1846 wykładał na uniwersytecie w Petersburgu. Zajmował się głównie teorią liczb i rachunkiem prawdopodobieństwa; jak również geometrią, algebrą i analizą. Prace jego związane były z rozwojem przemysłu i rolnictwa. W 1875 ustanowiono nagrodę im Buniakowskiego za najlepszą pracę matematyczną